Kategoria: Sailkatugabeak

“Iruña-Veleia auzia, zientzia eta epaia”, hamalau adituk sinatutako agiri garrantzitsua

Hamalau pertsonak sinatzen dute, ia guztiak  benetakotasunaren aldeko txostenak ondu dituzten adituak. Lehen bostak arkeologoak dira, horietako lau Euskal Herritik kanpokoak.

Iruña-Veleia auzia, zientzia eta epaia

Iruña-Veleiako aztarnategi arkeologikoan egindako aurkikuntzei buruz izandako epaiketa eta oraintsu emandako epaia dela eta, gertaeren errealitatea larriki desitxuratzen duten albisteak argitaratu dira komunikabideetan. Mugaz gaindi ere iritsi da errealitatearen desitxuratze hau, zabalkunde handiko bi egunkari britaniarrek, geologo batek “afera guztia adar jotze hutsal bat besterik ez izana” onartu eta bere burua errudun aitortu duela argitaratu dute albiste faltsu batean. Kezkaz ikusten dugu nola zenbait hedabidek ez duten betetzen, dagokien legez, gizarteari egiaren gainean oinarritutako informazioa eskaintzearen betebeharra.

Epaiari dagokionean, azpimarratu egin behar dira, auzipetu nagusiaren aurka, hau da, indusketen zuzendari ohi Eliseo Gilen kontra frogarik ez izatea aitortzen duela, zigorra bere osotasunean zantzu soiletan oinarritua izan delarik, eta baita, Gilek zigorraren aurka helegitea aurkeztu duenez, kasu judizialak konpontzeke jarraitzen duela.

Epaitegi inguruko gertaera hauetaz gain, Iruña-Veleia aferak badu gizartearen gehiengoak ezagutzen ez duen alderdi bat, zientziari dagokiona justuki. Izan ere, hedabide batzuetan “faltsutze baldar” gisan aurkeztu denean, egiaz, eztabaida bizi-bizirik dago aurkikuntzen egiazkotasuna argitu ezin izan duten eta kontrako iritziak sostengatzen dituzten alor desberdinetako adituen artean. Eta eztabaida hau izan badela epaian bertan agerian gelditu da, bertan baieztatzen baita badirela “batzuen eta besteen arteko iritzi kontrajarriak, zeinak arkeologia, hizkuntzalaritza, epigrafia, eta abarretako zientzia esparruetatik baloratu beharko duten” eta “piezak aztertu ahal izan dituzten adituen artean eztabaida badela”. Epaitegiak eztabaida zientifikoa izan badela onartzeak, ezereztu egiten du Arabako Foru Aldundiaren (AFA) Kultura Sailak 2008ko azaroan hedaturiko – eta egiari ezikusi eginez zenbait komunikabidek oraindik haizatzen duten –  faltsutasunaren aldeko “erabateko adostasun zientifikoaren” mitoa. Errealitatea berriz bestelakoa da, alor desberdinetako (arkeologia, epigrafia, hizkuntzalaritza, historia, egiptologia) hainbat adituk, txosten, artikulu zientifiko, liburu eta biltzarretan egindako aurkezpenen bidez publikoki azaldu baitituzte Iruña-Veleian egindako aurkikuntzen egiazkotasunari buruzko euren iritzi eta argudioak. Eztabaida honen gainean epai judizialak ez du inolako eraginik. Lehenik, epaitegietako afera oraindik argitzeke dagoelako, eta bigarrenik, zientziaren esparruko gaiek aldizkari, biltzar zientifiko eta antzerako zientzia foroetan argitu behar dutelako, eta ez, inola ere, justizia-auzitegietan. Izan ere, epaia honi buruz ari da, espresuki dioenean, “arkeologia, hizkuntzalaritza, epigrafia, eta abarretako zientziaren esparruei dagokie” dauden iritzi kontrajarriei buruz balorazioak egitea.

Iruña-Veleiako aztarnategian induskatutako 36 piezetan (400 baino gehiago topatu ziren) Espainiako Kultur Ondarearen Institutuak (Instituto del Patrimonio Cultural de España [IPCE]) eginiko analisiek, grafitoek oraintsu eginak izatearen zantzuak zituztela ondorioztatzera eraman zuten (ondorio horiek bermatzeko beren adina ziurtasun osoz ezagutzen den – antzina egindako, nahiz oraintsuko – kontrolerako grafitoen gaineko inolako analisiren emaitzarik ez da aurkeztu, eta honek ateratako ondorioen egokitasuna zalantza pean uzten du) eta ondorio horiek ditu oinarri epaiak. Ez da gure asmoa, inondik inora ere, aurreko hau ezkutatzea. Analisi hauen ondorioak izan dira aztarnategiko zuzendari ohia, grafitoak “bere kabuz ala hirugarrenen baten bidez” egin izanagatik zigortzera eraman dutenak. Ezin esan gabe utzi halere, akusazioaren eta defentsaren perituek, eta baita IPCEek berak ere, epaitegiaren esku utzitako analisi fisikoei buruzko beste hiru txostenetan ez dela grafitoen faltsutasunik ondorioztatu. Beraz, agerikoa da, azterketa fisikoei dagokienean ere, adituen txosten eta testigantzetan  badirela desadostasunak.

Iruña-Veleian aurkitutako piezen adinari buruzko desadostasunik ez dago ordea, nazioartean izen handia duten bi arkeologok balioztatu dituzten datazio estratigrafiko bidez azaldu da beren erromatar garaiko jatorria, eta hau inork ere ez du ezbaian jarri, epaian bertan onartu delarik. Grafitoen adinaren eta datazio estratigrafiko hauen arteko bateraezintasuna adierazten duten azterketa linguistiko, epigrafiko eta fisikoen argudioak zalantzan jarri dituzte grafitoak erromatar garaiarekin bateragarri direla uste duten hainbat adituk. Gu, eztabaida honi irtenbidea emateko bide bakarra zientzia eremutik etorriko denaren ustekoak gara. Uste hau dela eta, AFAri, piezen zaintzaren ardura duen horri, eskatzen diogu: auzibidean ez dauden aleak (auzibidea faltsutzat jotako 36 piezetara mugatzen baita) utz diezazkion zientzia komunitateari eskuragai, berauek dituzten grafitoen antzinatasuna ezagutzeko behar diren azterketak egin, ondorioak atera eta publikatu daitezen; Arabako Arkeologia Museoan garbitu gabe gordeta dauden piezak, prozesua bere osotasunean bideo bidez jasotzen den bitartean garbitzeko eskakizuna ere luzatzen diogu; eta baita, kontrolerako indusketak egitea “ezohiko” grafitoak azaldu zireneko guneen ondoan arkeologia talde independente baten eskutik, modu honetan, antzerako aurkikuntzarik gertatzen den egiaztatzeko.

Iruña-Veleiako grafitoek, erromatar garaikoak balira (inork ez du garai horretakoak ez direnaren behin betiko frogarik ezagutarazi), aitzin-euskararen, latinak erromantzeetara izandako garapenaren, eta hasierako kristautasunaren ezagutza garrantzitsua eskainiko lukete, beraz berauen antzinatasunari dagokion  eztabaida argitzeak, hala nola, haien ikerketa zientifikoa egiteak eta publikatzeak geure ondare historiko eta kulturalarentzako berealdiko garrantzia izan lezake.

Sinatzaileak

Antonio Rodríguez Colmenero, Katedratiko Emeritua Antzinako Historian Santiago de Compostelako Unibertsitatean

Edward C. Harris, MBE, PHD, FSA, Bermudetako Museo Nazionalaren Zuzendari Exekutiboa, Sortzaile Emeritua

Xabier Gorrotxategi Nieto, Arkeologian Doktorea

Luis Silgo, Historian Doktorea Arkeologia espezialitatean

Noé Villaverde Vega, Arkeologian Doktorea aipamen europarrez

Mikel Albisu, Geologia Zientzietan Lizentziatua

María Pilar Alonso, Hizkuntza eta Komunikazioan Doktorea

Juan Martín Elexpuru, Euskal Filologian Doktorea

Roslyn Frank, Iowa (AEB) Unibertsitateko Irakasle Emeritua

Ulrike Fritz, Egiptologoa Tübingen-go (Alemania) Eberhard Karls Universität-ean

Alicia Satué, Filologia Klasikoan Lizentziatua

Miguel Thomson, Zientzilari Titularra Ikerketa Erakunde Publikoetan

Koenraad Van den Driessche, Geologian Doktorea, Geokimikan espezializatua

Patxi Zabaleta, abokatua eta idazlea, Euskaltzaindiko kide

Gasteizen, 2020ko abuztuaren 26an

La ciencia y la sentencia sobre el caso de Iruña-Veleia

Con ocasión del reciente juicio y sentencia sobre el caso de los hallazgos del yacimiento arqueológico de Iruña-Veleia, se han publicado en los medios noticias que distorsionan gravemente la realidad de los hechos. Esta distorsión de la realidad ha traspasado fronteras, llegándose a publicar en dos periódicos británicos de amplia difusión la falsa noticia de que un geólogo se había declarado culpable de falsificar los grafitos, reconociendo que “todo el asunto no era más que una broma” (!). Vemos con preocupación que en el caso de Iruña-Veleia algunos medios están incumpliendo con su función de informar verazmente a la ciudadanía.

Con respecto a la sentencia, es importante destacar que reconoce la inexistencia de pruebas contra el principal encausado, Eliseo Gil, exdirector de la excavación, basándose la condena enteramente en indicios, y que el caso judicial sigue sin resolver, pues Gil ha recurrido su condena, solicitando su absolución.

Pero, aparte de los acontecimientos en la esfera judicial, el caso de Iruña-Veleia tiene una vertiente científica, que gran parte del público desconoce. Y es que lo que ha sido presentado en algunos medios como una “burda falsificación”, es en realidad objeto de una viva y aún no resuelta controversia entre expertos de diversas disciplinas científicas, que sostienen opiniones enfrentadas sobre la autenticidad de los hallazgos. Y la realidad de esta controversia se ha puesto de manifiesto en la sentencia, donde se afirma que existen “opiniones contrapuestas de unos y otros que habrán de ser valoradas en el campo de la ciencia arqueológica, lingüística, epigráfica, etc.” y que “existe controversia entre los diferentes expertos que han podido analizar las piezas acerca de su autenticidad.” El  reconocimiento desde instancias judiciales de la controversia científica en torno a los hallazgos de Iruña-Veleia desmiente, por tanto, el mito de la “unanimidad científica” favorable a la falsedad, difundido en noviembre de 2008 desde el Departamento de Cultura de la Diputación Foral de Álava (DFA) y que perdura hasta el día de hoy, alimentado por algunos medios que hacen caso omiso de la realidad. Y la realidad es que numerosos autores en diversos campos (arqueología, epigrafía, lingüística, historia, geología, egiptología) han expresado públicamente, mediante informes, artículos científicos, libros y presentaciones en congresos, sus opiniones y argumentos favorables a la autenticidad de los hallazgos de Iruña-Veleia. Y esta controversia no se ve afectada por la sentencia judicial. Primero, porque el caso judicial sigue sin resolverse, y, segundo, porque las cuestiones científicas deben dirimirse en los foros científicos, como revistas y congresos científicos, no en los tribunales de justicia. Y a esto se refiere la sentencia al afirmar expresamente que las opiniones contrapuestas “habrán de ser valoradas en el campo de la ciencia arqueológica, lingüística, epigráfica, etc.”

No queremos ocultar el hecho de que la sentencia se basa en los análisis realizados por un perito del Instituto del Patrimonio Cultural de España (IPCE) en 36 piezas de Iruña-Veleia (de las más de 400 halladas en el yacimiento) que interpretó como indicativos de ejecución o manipulación recientes de los grafitos grabados en ellas (pese a no presentar resultados de análisis efectuados sobre grafitos de control de edad indubitada, antigua y reciente, que avalen sus interpretaciones, lo que arroja una sombra de duda sobre sus conclusiones), siendo en base a estas analíticas que el exdirector de la excavación fue condenado como autor, “por sí mismo o mediante terceras personas”, de los mismos. Pero tampoco debe omitirse que en ninguno de los otros tres informes sobre análisis físicos entregados al juzgado, procedentes de los peritos de la acusación y de la defensa, así como del mismo IPCE, se llega a la conclusión de que los grafitos sean falsos. Por lo tanto, vemos que en el terreno de las evidencias físicas también existen discrepancias en los peritajes y testimonios judiciales.

Sobre lo que no existen opiniones discrepantes es sobre la edad de las piezas halladas en Iruña-Veleia: su procedencia de época romana, indicada por la datación estratigráfica, que fue evaluada favorablemente por dos prestigiosos arqueólogos internacionales, no es cuestionada por nadie y es reconocida en la propia sentencia. En cuanto a los análisis de carácter lingüístico, epigráfico o físico que proponen fechas para los grafitos incompatibles con la datación estratigráfica, han sido cuestionadas por diversos expertos, que consideran que son compatibles con la época romana. Nosotros creemos que la única manera de poner fin a esta polémica es a través de la ciencia. Por ello hacemos un llamamiento a la DFA, que tiene la custodia de las piezas, para que aquellas que no formen parte del litigio (actualmente centrado solo en 36 piezas cuyos grafitos fueron considerados falsos en la sentencia) sean puestas a disposición de la comunidad científica para la realización de los estudios pertinentes destinados a determinar la antigüedad de los grafitos, su interpretación y su publicación. Así mismo solicitamos que las piezas de Iruña-Veleia que permanecen sin lavar en el Museo de Arqueología de Álava sean lavadas, grabando en video todo el proceso, y que se realicen excavaciones de control en las proximidades de los lugares de hallazgo de los grafitos “excepcionales” por un equipo arqueológico independiente, con el fin de comprobar si se reproducen hallazgos similares. 

Los grafitos de Iruña-Veleia, en caso de ser de época romana (y nadie ha demostrado fehacientemente que no lo sean), proporcionan informaciones novedosas y de gran interés sobre el vasco antiguo, la evolución del latín a las lenguas romances y el cristianismo primitivo, por lo que la resolución de la controversia sobre su autenticidad y su estudio científico y publicación pueden ser de enorme transcendencia para nuestro patrimonio histórico y cultural.

Firman el documento

Antonio Rodríguez Colmenero, Catedrático Emérito de Historia Antigua de la Universidad de Santiago de Compostela.

Edward C. Harris, MBE, PHD, FSA. Director Ejecutivo Fundador Emérito, Museo Nacional de Bermudas.

Xabier Gorrotxategi Nieto, Doctor en Arqueología

Luis Silgo, Doctor en Historia, especialidad Arqueología

Noé Villaverde Vega. Doctor en Arqueología con mención europea

Mikel Albisu, Licenciado en Ciencias Geológicas

María Pilar Alonso, Doctora en Lenguaje y Comunicación

Juan Martín Elexpuru, Doctor en Filología Vasca

Roslyn Frank, Profesora Emérita de la Universidad de Iowa, Iowa City (EE.UU.)

Ulrike Fritz, Egiptóloga, Eberhard Karls Universität Tübingen (Alemania)

Alicia Satué, Licenciada en Filología Clásica

Miguel Thomson, Científico Titular de los Organismos Públicos de Investigación

Koenraad Van den Driessche, Doctor en Geología, especialidad Geoquímica

Patxi Zabaleta, abogado y escritor, miembro de Euskaltzaindia

Vitoria-Gasteiz, a 26 de agosto de 2020

Mila sarrera (1.000) blog honek 2009an zabaldu zenetik

2009ko maiatzaren 15ean eman genion hasiera blog honi azpian datorren agur-mezuarekin. Harrezkero ur asko igaro da Arabako Iruñako zubi azpietatik, eta ordutik hona mila sarrera erantsi ditugu blogean. Irakurleen iruzkinak ere mila inguru izan dira. Milesker parte hartu duzuen guztioi, irakurle zein iruzkingile. Zuen bultzadarik gabe aspaldi etsiko genuen. Eta nahiago genuke bloga bere bziitzaren azken fasean balego, gauzak argitu diren seinalea izango bailitzateke.

“Juan Martin Elexpuru naiz, eta Iruña-Veleiako auziari hauspoa eman nahirik sortu dut blog hau, gaiaren egungo egoera oso etsigarria ikusita.

2005 eta 2006an grafito “ezohikoak” agertu ziren, 1.000 inguru, euskarazko idazkiak, latinezkoak, grezierazkoak, hieroglifikoak, marrazkiak eta abar. Handik bi urtera batzorde zientifiko batek faltsuak zirela deklaratu zuen eta Arabako Diputazioak aztarnategia itxi, arkeologoak kalera bota eta auzibidean jarri zituen.

Une honetan Eliseo Gil eta Idoia Filloyk, beste bi lagunekin batera,  hiru kereilari eta milioi askoko isun mehatxuari aurre egin beharrean daude. Beren irudi pertsonala eta profesionala hondoratuta dago.

Azken hilabeteetan txosten guztiak irakurri ditut, argazkiak mila aldiz ikusi, industen jardun dutenekin eta aditu askorekin hitz egin, eta ondorio batera heldu naiz: nire ustez, benetakoak dira ostraketako inskripzioak.

Idatzi luze bat prestatu dut Batzordeko Gorrochategui eta Lakarra filologoen txostenei erantzunez. Gazteleraz, auzipetutako arkeologoek beren zereginetarako erabili ahal izan dezaten. pdf formatuan jaso daiteke, beste zenbait eranskinekin batera. Beste pdf batean ondorioak eta eranskinak aurkituko dituzu, euskaraz. Euskarazko testuen transkripzioa ere aurkituko duzu, eta klik egitea aski izango duzu ostraken argazkietara joan ahal izateko.

Gaia ezagutaraztea eta denon artean gauzak argitzen joatea da blog honen helburu nagusia. Horregatik, iritzi eta ekarpen guztiak ondo hartuak izango dira. Hori bai, ez diet erantzungo identifikatu gabeko erabiltzaileei.

Gero arte.”

“Iruña-Veleiako egiaren alde gose greban”, Nikolas Xamardo eta Xabier Rodriguez Berrian

Berria. 2020-08-15. Noticias de Gipuzkoan ere etorri da artikulu bera, gazteleraz

Zer da gose greba? Barrurako egiten dugun prozesu bat da, eta kontzeptu hauetan oinarritzen da: a) erabakia (egoeraren pertzepzioa, egoera horrek sortzen duen larritasun sentimendua, horren aurkako ausardia-kemena eta justizia beharrizana), b) ekimena, c) interpelazioa, d) apustua eta e) inkesta kualitatiboa.

Gose greba egitea erabakitzen duen pertsonak ondo pentsatu ondoren hartzen du hautua. Pertsona bat erabaki sendo baten bidez sartzen da gose greban, eta erabaki hori bidegabetzat hartzen den egoera jakin batekin hausteko egiten du; kasu honetan, Iruña-Veleiari buruzko epai judiziala.

Erabaki orok larritasuna sortzen du, eta gose greba egiteak gehiago, horrek zabaltzen duen egoera edo etorkizuna zalantzazkoa delako, eta batzuk erabaki horren aurkako erreakzioen beldur direlako (epaileak, Aldundia, aditu interesatuak eta dena onartzen duen iritzi publikoa). Nola gainditzen da larritasuna? Ausardia-kemenaren bidez (justizia sentimendu batek gidatutako bultzada subjektiboa: Iruña-Veleiari buruzko egia osoa). Erabaki horren bidez, interes interesatuaren mundutik atera, eta subjektu burujabe bihurtzen da (interes desinteresatu baten aldeko borroka, ideal baten aldeko borroka, benetan, kasu honetan).

Ekimenaren bidez (gose greba, Legebiltzarrari bide zientifikoa exijitzea, komunikabideak, interpelazio gunearen erreferentzia -Kutxi-73-eta abar) badakigu pertsona batek erabaki bat hartu duela eta dei egiten digula. Eta dei egiten digu, interes desinteresatu bategatik gizakiarentzat garrantzitsuena dena arriskuan jarri duelako: bizitza.Gose greban dagoen pertsonak konfiantza du bere interpelazioan, baina ez du bere ondorioei buruzko bermerik, ez ziurtasunik, ez daki ez noiz, ez nola, ez norengana iritsiko den; baina konfiantza du bidezkoa dela egiten duena (Iruña-Veleiari buruz egia osoa eskatzea), eta apustua egiten du eta bere erabakiaren bidez datorkeenari aurre egiten dio.

Gose greban dagoenak nola ebaluatzen ditu horren ondorioak? Ez inkesta kuantitatibo baten bidez, baizik eta inkesta kualitatibo deitzen dugunaren bidez, hau da, bere ekimenean erabateko konfiantza duenez, ustekabeko emaitzak egongo direla uste du, aurretik buruan ez dituen pertsonengan, zeintzuk eta azkenean Iruña-Veleiari buruzko egia osoa argitzeko erabakigarriak izango diren.

“Koronabirusa eta Iruña-Veleia”, Gontzal Mendibil Berrian

Berria. Abuztuak 7

Koronabirusaren auzi hau inork ez du argitzen, eta, dirudienez, ezta argituko ere. Hartu dira neurriak, bai, baina ezer ez dago argi, eta dakitenek edota jakin behar luketenek ez dakite adierazten edota beren ezjakintasunaren egiak jakinarazi nahi dizkigute. Eta hala gaude, ziurgabetasunak sortzen digun zalantzapean, esaten digutenarekin konforme izan ala ez izan, esaten digutena betetzen; horixe delakoan gizakion erantzukizun bakarra.

Gogoan dut pandemia hau Txinatik zebilenean baina gure lurralde hauetara oraindik heltzeko zegoenean, Gorbeiaranzko pasealdi baten, bere burua ateotzat edo sinesgabetzat duen eta zientziaren balioan bakarrik sinesten duen mediku lagun batekin hizketan gindoazela, hara, bromaz non niotson: «Hau lurtarretatik at legokeen jainkotiar zigorra izan daiteke»; eta bere erantzuna: «Ez ezazu izan zalantzarik inork ez dakien eta jakingo ez duen halako zerbaiten aurrean gaudela».

Hemengo eta hango zientzialariak txertoaren bila ari direla dirudi, zeren, beste inork gabe, zientziak argitu beharko duen gaia dugu honako hau, eta halaxe egiaztatu beharko dute bataren eta bestearen ikerkuntzan zein den baliogarria. Ziur, azterketa guztien ondoren, erantzun eta ondorio argi batera helduko direla. Beharko!

Koronabirusa gauza zahar berria dugu: zaharra, historian zehar lehenik ere izan direlako honen antzeko izurriteak; berria, inork ez dakielako zein izan den haren sorkuntzaren arrazoia eta zer egin dezakegun guztiz alboratzeko edo ezabatzeko. Beraz, hor ari dira azterketa sakonetako ikerketan.

Eta Iruña-Veleiako aferarekin, gaia guztiz desberdina bada ere, antzeko portaera egin izan beharko lukete; batzuek eta besteek, hemengoek eta hangoek, ikerketa sakonean aritu eta ondorioak atera. Dirudienez, egiatzat hartzen dutenen arabera, ez da hala egin. Sententzia atera da, baina zalantzek oraindik ere hor diraute. Eta koronabirusarekin gertatzen den bezalaxe, honako honetan ere, guztiok gaude hizketan, guztiok jakitunak bagina legez.

Nik ez bataz ez besteaz ezer ez dakidanez, nire ezjakintasunetik galderak egiten ditut, eta, galdera horiei adituek izan beharko luketenek erantzun argirik ez dietenez ematen, betiko lekuan jarraitzen dut, Descartesen pentsaeraren «zalantza metodikoan». Descartesek honako hau zioen: «Zalantza da gauzak argitzeko tresnarik egokiena». Ba, halaxe gaude, ezer sinistu ezinik bageunde legez, zalantzetan.

Eta, besteak beste, ostraketetan, «Descartes» agertu omen da faltsutzat dutenen iritzian, «Miskart» egiatzat dutenenean; nerau ere bigarren hori jartzen duelakoan nago, baina zertan gaude? Uste dut metodoak huts egin duela honetan guztian, bai ikerkuntzan, bai geroko justiziaren epaiketan. Argi eta ondotxo zioen honetaz Iñigo Astizek: «Berandu datorren justizia injustizia da, eta berandututako justizia, ukatutako justizia». Eta eszeptizismoaz ari zitzaigun Angel Erro ere BERRIAko iritzi orri hauetan.

Dakiguna da koronabirusak kalte izugarriak egin dituela, egiten ari dela eta egingo dituela. Eta ba ote daki inork Iruña-Veleiako auzia benetan zertan den? Zeren, iruzurra izan bada eta kalte handiak egin baditu, ez bakarrik ekonomikoak, baizik eta asmaketa eta faltsukeria guztioi helaraztea izan bada haren egitekoa eta epaileek hain argi izan balute, egoeratik alde egitearen sententzia izan delakoan nago, eta, hala, bere burua errugabetzat agertzen duen Eliseo Gilek helegitea jartzera doala argitu zigun.

Beraz, gai hauetaz askok eta askok bere zalantzak izatea zilegi dakusat. Epaileen erabakiaren ondoren, leku berean jarraitzen du aferak: inor ez konforme, eta auzia, hasieran zegoen lekuan eta zalantza berean. Eta interes susmagarrien aurreiritzietan eta guztiarekiko eta guztienganako mesfidantzan gauden honetan, zehaztasun filosofiko, teologiko, ideologiko eta batez ere, erabaki politiko eta ekonomikoaren gainetik, zientziak du edo izan beharko du azken hitza, baina halako nahaspilaren aurrean, neure guztiarekiko sinesgabetasunean, Groucho Marx-ek zioena diot: «Mundua geldiarazi dezatela, ni jaistera noa-eta».

Hala ere, pentsatzea libre denez, zera ekartzen dut gogora, antzina baten Europako zibilizazio zaharrenean, euskararen jatorriak aztertuz eta bere erro sakonetan murgilduz, akaso beste egituraketaren bat izango zutela gure aurrekoek. Baina, hau hala balitz, beste eredu eta pentsaera baten sartuko ginateke, eta utzi dezagun dena dagoan lekuan, badaezpada ere, eta munduak segi dezala orain arteko bidetik. Interesen pean gauden mundu honetan atzera begiratzeak aurrera ekiteko zerbait onik eta argi izpirik ekar ligukeela pentsatzea ez litzateke-eta onuragarria denontzat. Hau mundua hau!

Errealitatea den bezalakoxea da, eta proposamen «utopikoak» gizartea bidegurutzean eta itolarrian aurkitzean edo beste irtenbiderik ez ikustean etor litezke. Geroak esan beza, bizi dugun egoeran eta datorkigukeenaren aurrean, oraingo egituraren nolabaiteko aldaketa beharrezkotzat jotzen den. Beraz, Iruña-Veleiaren aferan ere, nahiz eta agenda akademikoak eztabaida, oraingoz, bertan behera utzi duen, Cogito ergo sum. Pentsatzen jarraitzen dugun bitartean, ezer ez dago geldi eta aurrera goaz. Ilunpetik argia erakartzea zientziari dagokio. Hala bedi! Panta rei.