Egilea: Txertatua

“Nola kristo pirateatuko dut Netflix-eko ‘Bandersnatch’?”

“Nola kristo pirateatuko dut Netflix-eko ‘Bandersnatch’?”

Horrela dio Netflixeko Gabonetako Black Mirror telesaileko azken kapitulua kanal ofizialetik kanpo ikusi nahi duen Reddit webguneko erabiltzaileak. Galdera erantzuten saiatu aurretik, baina, Bic boligrafoa hartu eta errebobinatu dezagun zinta apur bat atzera.

Ikus-entzunezkoen kontsumoa eta produkzioa inflexio puntu batean daude streaming bidezko zerbitzuen disrupzioarekin. Streaming arterako bidea ezberdina izan da zerbitzu hau ematen duten enpresentzat: bideo zinten banaketa (Netflix), online salmenta (Amazon), telebista pribatua (HBO) edo telekomunikazioak (Movistar), baina zerbitzu honek zentralitatea irabazi du beraien negozio ereduetan. Bi fronteetan, ikusle eta produkzio kuotak handitzen dihardute, adibidez, Netflix bera: 137 milioi erabiltzaile mundu osoan, 10 bilioi dolarreko aurrekontua ikus-entzunezko originalen produkziorako; Amazon Prime Video: 90 milioi erabiltzaile eta 5 bilioi euroko aurrekontua; edo, HBO Now: 142 milioi erabiltzaile eta 8 bilioi euroko aurrekontua. Espainian ere mugimendua dago, batez ere Movistar-en eskutik, Internet/Nahieraneko bere Fusión eskaintzak honezkero 4.5 milioi erabiltzaile ditu estatuan eta produkzio propioa indartu du. Gainera, oraindik etortzeko daude beste hainbat (Hulu edo Apple-en bideo katalogoa) eta ikusteko guztiz lehertu ez duten beste batzuen ibilbidea (Filimin, Rakuten, etab.).

Merkatuaren fragmentazioa horren handia den honetan, fast forward labur bat egin eta etorkizun hurbilean fusioak egongo direla iragartzea ez da arriskatuegia. Movistar-ek egin du tratua honezkero Netflix-ekin Espainian edo Huluk Spotify-ekin ere Amerikaetako Estatu Batuetan. Edonola, merkatuak ez du oraindik eferbeszentzia galdu eta aktore guztiak ez dira oraindik aurkeztu, Apple-ek izango du zeresanik, bereziki 2019rako iragarri duen Asimov-en Fundazioa lanean oinarritutako telesailarekin.

Istorio eta plataforma eskaintza gaindosi honekin, erabiltzailea galduta egon daiteke (ni galduta nago) norberaren zapping aukeraketa eta konbinazio onenaren bila. Badago (kontatu didate) pantailen gudak oskarbitu artean bestelako bide osagarririk erabiltzen duenik plataforma guztietan harpidetzea bideragarri ez zaiolako. Adibidez, Popcorn Time plataformaren bidea: torrent-ak streaming-ean ikusteko katalogoa eskaintzen duen plataforma. Baina, Netflix-ek jarri du erronka Black Mirror-en Gabonetako kapituluarekin, streaming interaktiboa: bideoak aurrera egin ahala galdera egiten dizu eta zuk zeuk aukeratzen duzu zure abentura… eta nik bat egiten genezake orain pause-an utzitako Reddit-eko galderarekin: eta nola kristo pirateatuko dut Netflix-eko Bandersnatch?

Antza denez -ejem- entzun ahal izan dudanagatik -ejem- pornoan (nola ez) ba omen daude horrelako narratiba erabiltzen duten Flash-ean (iraungitzen ari den teknologia) oinarritutako portaleak, baina, dirudienez, oraindik ez da alternatiba kortsariorik modu honetan torrent-ak ikusteko.

Beraz, Bandersnatch debalde ikusteko hiru aukera airean: (1) Netflix-eko hilabete baterako proba kontua egitea, (2) istorioaren aukera guztiak bata bestearen atzean jarrita dituen bost orduko bideo jarraia deskargatzea edo (3) gustudun pirataren batek zuzendari papera egin eta mozketa propioa egitea. Pirata kontuetan ere norberak aukeratu beharko du bere abentura.

“Nola kristo pirateatuko dut Netflix-eko ‘Bandersnatch’?”

Horrela dio Netflixeko Gabonetako Black Mirror telesaileko azken kapitulua kanal ofizialetik kanpo ikusi nahi duen Reddit webguneko erabiltzaileak. Galdera erantzuten saiatu aurretik, baina, Bic boligrafoa hartu eta errebobinatu dezagun zinta apur bat atzera.

Ikus-entzunezkoen kontsumoa eta produkzioa inflexio puntu batean daude streaming bidezko zerbitzuen disrupzioarekin. Streaming arterako bidea ezberdina izan da zerbitzu hau ematen duten enpresentzat: bideo zinten banaketa (Netflix), online salmenta (Amazon), telebista pribatua (HBO) edo telekomunikazioak (Movistar), baina zerbitzu honek zentralitatea irabazi du beraien negozio ereduetan. Bi fronteetan, ikusle eta produkzio kuotak handitzen dihardute, adibidez, Netflix bera: 137 milioi erabiltzaile mundu osoan, 10 bilioi dolarreko aurrekontua ikus-entzunezko originalen produkziorako; Amazon Prime Video: 90 milioi erabiltzaile eta 5 bilioi euroko aurrekontua; edo, HBO Now: 142 milioi erabiltzaile eta 8 bilioi euroko aurrekontua. Espainian ere mugimendua dago, batez ere Movistar-en eskutik, Internet/Nahieraneko bere Fusión eskaintzak honezkero 4.5 milioi erabiltzaile ditu estatuan eta produkzio propioa indartu du. Gainera, oraindik etortzeko daude beste hainbat (Hulu edo Apple-en bideo katalogoa) eta ikusteko guztiz lehertu ez duten beste batzuen ibilbidea (Filimin, Rakuten, etab.).

Merkatuaren fragmentazioa horren handia den honetan, fast forward labur bat egin eta etorkizun hurbilean fusioak egongo direla iragartzea ez da arriskatuegia. Movistar-ek egin du tratua honezkero Netflix-ekin Espainian edo Huluk Spotify-ekin ere Amerikaetako Estatu Batuetan. Edonola, merkatuak ez du oraindik eferbeszentzia galdu eta aktore guztiak ez dira oraindik aurkeztu, Apple-ek izango du zeresanik, bereziki 2019rako iragarri duen Asimov-en Fundazioa lanean oinarritutako telesailarekin.

Istorio eta plataforma eskaintza gaindosi honekin, erabiltzailea galduta egon daiteke (ni galduta nago) norberaren zapping aukeraketa eta konbinazio onenaren bila. Badago (kontatu didate) pantailen gudak oskarbitu artean bestelako bide osagarririk erabiltzen duenik plataforma guztietan harpidetzea bideragarri ez zaiolako. Adibidez, Popcorn Time plataformaren bidea: torrent-ak streaming-ean ikusteko katalogoa eskaintzen duen plataforma. Baina, Netflix-ek jarri du erronka Black Mirror-en Gabonetako kapituluarekin, streaming interaktiboa: bideoak aurrera egin ahala galdera egiten dizu eta zuk zeuk aukeratzen duzu zure abentura… eta nik bat egiten genezake orain pause-an utzitako Reddit-eko galderarekin: eta nola kristo pirateatuko dut Netflix-eko Bandersnatch?

Antza denez -ejem- entzun ahal izan dudanagatik -ejem- pornoan (nola ez) ba omen daude horrelako narratiba erabiltzen duten Flash-ean (iraungitzen ari den teknologia) oinarritutako portaleak, baina, dirudienez, oraindik ez da alternatiba kortsariorik modu honetan torrent-ak ikusteko.

Beraz, Bandersnatch debalde ikusteko hiru aukera airean: (1) Netflix-eko hilabete baterako proba kontua egitea, (2) istorioaren aukera guztiak bata bestearen atzean jarrita dituen bost orduko bideo jarraia deskargatzea edo (3) gustudun pirataren batek zuzendari papera egin eta mozketa propioa egitea. Pirata kontuetan ere norberak aukeratu beharko du bere abentura.

Ni Naiz?!

Ni Naiz?!

… erreka zikinen iturri garbiak / aurkitu nahi dituen poeta tristea?!

Aurtengo Durangoko Azokako azkenengo egunean, Kabi@-n aurkeztu genuen jendaurrean Ustaritze Betelu artistak eta biok “Ni Naiz?!” proiektu xumea. Prozesua erraza: Ustaritzeren poema sail batekin sare-neuronala entrenatu (Torch-RNN) eta inteligentzia artifizialaren emaitzekin artista berrelikatu. Prozesuaren ostean etorri dira hari muturrak eta gogoetak, bereziki interesgarria izan da Ustaritzerenak ezagutzea:

  •  Prozesuak emandako hasierako beldurra: inteligentzia artifizialak hurrengo poema berak idatzi aurretik igarriko balu, non utziko lukeen horrek artista eta beldur horrekiko bere ardura aitortu digu Ustaritzek. Baita nola gainditu duen beldur hori sare-neuronalak sortutakoak emaitza bezala baino, inspirazio iturri legez ulertuta. Izan ere, folio zuriaren sindromearen aurkako botika ona izan daiteke teknologia hau.
  •  Bere obra hobeto ezagutzeko erreminta: makinak botatako hitzetan bereak identifikatu ditu poetak, zuzenean edo sortutako hitz berrien erroetan.
  •  Makinaren emaitzak ez dira oso koherenteak, baina bai iradokitzaileak: euskarazko hitzak ikasi ditu eta berriak sortu, baina makinak oraindik ez dauka zentzu argiko piezak sortzeko gaitasun handirik. Edonola, poesia bezalako arte iradokitzailean interesgarriak izan dira emaitzetako batzuk: protoeuskara gogorarazten diote Ustaritzeri hitzetako batzuek, erritmo desberdin eta berezituarekin.
  •  Porlan berezizko toroide formako eskultura: artelana ere sortu du Ustaritzek, energia zirkulatzen duen toroidea ekarri dio burura honek guztiak, nola berak emandakoak makinaren bitartez itzuli diren infinitua izan daitekeen hartu-emanean. Horrekin gutxi ez, eta Ustaritzek berak hautatutako poema sintetikoen erakusketa bat ere ikusi eta irakurri izan ahal genuen: makinak berak sortutakoak bere horretan, itxuran moldatutakoak edo bere esaldiak eta inteligentzia artifizialarenak tartekatzen dituztenak.

Galderen txandarekin amaitu genuen saioa. Publikotik Aiorak poema berrien jabetza intelektualaren gainean galdetu zigun eta hemen utzi nahiko nituzke ordutik bueltaka izan ditudan hiru gogoeta (batere oinarri legalik gabe):

(Baga) Ezinezkoa dela (eta izango dela) esango nuke poema sintetiko bat idazle edo testu-datu-base zehatz batean oinarrituta sortu den jakitea: prozesu estatistikoa da sare-neuronalena eta beti esan genezake (aurkakoa aitortu ezean) zerbaitetan inspiratuta, baina norberak sortua dela. (Biga) Sare-neuronal baten emaitzen jabetza erreklamatzea absurdoa dela uste dut: nik Bernardo Atxaga irakurri nezake etengabe, baina horren ostean nik idatzitako zerbait Bernardok erreklamatzea (ohore) estupidoa izango litzateke. (Higa) Inteligentzia artifizialak jabetza intelektualaren zentzu eza azaleratzen du eta zenbait espresio artistikoren negozio ereduaren aldaketa beharra: teknologia honek aurrera egingo balu (beste zenbait sarrera eta prestaketarekin batera) Shakespeareren testuetatik ikasi eta obra berria proposatzeraino, gizakiaren diferentziala jarri beharko genuke balioan: irakurle taldeetan egiten den bezala, bertsolaritzan zuzenekoetan gisan edo asmatzeko dauden moduetan gure barruak eta kanpoak erakutsi eta azaldu.

Horregatik, garrantzitsua gai hauekin esperimentatu eta ikertzea.

P.D.: Hemen makinak “Ni naiz?!” proiektuan sortutako adibide batzuk:
http://zibergara.net/Uztaritz_17Kb_Olerki_temp_0_3_2000char.txt
http://zibergara.net/Uztaritz_17Kb_Olerki_temp_0_5_2000char.txt
http://zibergara.net/Uztaritz_17Kb_Olerki_temp_0_7_2000char.txt

Azpisare: Ordenagailua Gidoilari

Azpisare: Ordenagailua Gidoilari

Ariketa proposatu nahi dizuet: egin dezake zure ordenagailuak film baterako gidoia datuetatik soilik ikasitakoarekin?

Esperimenturako beharrezkoak dituzu:

  • Ordenagailua (prozesagailu grafikoa – GPUa- badauka hobe).
  • Euskarazko azpitituluen film datu-basea (dozenaka pelikula).
  • Sare-neuronalak sortzeko programa (adib., Torch-RNN, PoetRNN).

Lehendabizi ziurtatu ordenagailu egokia aukeratzeaz. Gidoilaritza ikasteak esfortzu handia eskatzen du, eta gidoilari onenak irakurri eta emulatzeko lana arintzeko hobe buru bat baino gehiago erabiltzea. Programa batzuek berezkoa dute OpenCL edo CUDA bezalako programazio hizkuntzez baliatuta ikasketa karga GPU core askotan banatzeko aukera eta, horrela, ikasketa prozesua labur daiteke. Baina horrelakorik ez baduzu ere, berdin saiatu zintezke, nik ez dut GPU-rik erabili.

Zortekoak gu, Azpitituluak.com webguneak duela hamar urtetik sarean dauka komunitatean euskaratutako pelikula azpidatzi sorta interesgarria. Eskertzekoa da oso Azpitituluak.com-ekin @Luistxo-k eta komunitateak egindako inurri lana euskaraz azpititulatutako ikus-entzunezkoez disfruta dezagun. Ariketarako 30 pelikula aukeratu ditugu, Zibergara sareko hiru kideren artean hautatutako zientzia-fikzio eta fantasia filmak guztiak.

Behin ordenagailua eta datu-basea prest, sare-neuronala prestatu behar. Nik Torch-RNN liburutegia frogatu dut, Twitter, Facebook eta Google-eko ingenieriek sortutakoa. Hemen emaitzaren adibide bat “Zibegara” hitza emanda:

Zibergaraziko dizut abian, maitea.

Badakite hori gurekin, ere.

Bai.

Berak beste moduan, nire ama egin behar duzu?

Garaule bat da.

Eta harremana izan ez den beldur hortza behar dira.

Bai igarri duzue, sare-neuronalak sortutako azpitituluek ez dute koherentzia handirik. Baina, edonola, harritzekoa da datu sorta erlatiboki labur (azpititulu hauek 1.1MB-eko testu fitxategia osatzen dute eta hau “gutxi” omen da) neurria, hau da, azpitituluen egitura erreproduzitzeko gai izan den. Hitzak asmatzeko gaitasuna ere azpimarratzekoa, batzuk zentzu handiagoa izan dezakete (adib., “Zibergaraziko” “dizut”-ekin batera) eta beste batzuk txikiagoa (Adib., “Garaule”, agian: “Gar*” + “Paul” – “Her” eta “Dune” filmetan errepikatzen den pertsonaia). Kointzidentzia izan daiteke, baina, “Badakite” eta “Bai” hitzak ere baieztapenezkoak eta jarraian izateak ere izan dezakete loturarik. Poesiatik gertu dago, edonola, guztia (adib., “beldur hortza”), eta genero horretarako ideiak edo irudiak lortzeko helburua izan daiteke teknologia honen heldutasunarekin aplikazio aproposena (gogoratu erabilitako Torch programa duela bizpahiru urteko garapena dela).

Amaitzeko, polita da ikustea nola ikasten duen sareak belaunaldiz belaunaldi, hemen azpian jenerazio desberdinetako laginak.

Bost minutuko ikasketarekin botatako kopla:

A deonen beharra…

Öhiltzari matean, eta egin…

eta prantsegi zara.

Eta 25 minutuko ikasketarekin botatakoa:

-Zei zer den oirekin orduan,

Mundua dago zerbait zen gainezidan.

Baina ez zituten mutilak.

Bukatzeko, “Etzi” hitza emanda Azpisarek botatako elkarrizketa labur bezain profetikoarekin uzten zaituztet (50 belaunaldiko 120 minutuko ikasketa prozesua amaituta):

Etziko beharko lukeen.

Gure bidea da.

Zer sentitzen dut.

Eman horiek izan dezake?

Zure kontuak dira.

#BTN57

#BTN57

Prospektiba ariketa txukuna iruditu zitzaidan duela pare bat urte Wired-en irakurritako artikulua: Super Bowl-aren 50. urteurrena aitzakiatzat hartuta 100. edizioa nolakoa litekeen irudikatzen zuena. Urtemugen paralelismoak (urte berdintsuan hasi ziren eta biak 1960. hamarkada erdi aldera) Durangoko Azokarekin jolas berdina errepikatzera eraman nau behin baino gehiagotan, baina distopiarako noranzkoan nire burua errazegi erortzen aurkitu eta baztertu dut bidea saiakera bakoitzean.

Duela egun gutxi, baina, BECeko harmailetatik Bertsolari Txapelketa Nagusiaren etorkizunak mami gehiago izan ahal zezakeela iruditu zitzaidan edo aukera argitsuagoak gutxienez. Izan ere, 1980. urtean bertsolarien atzealdean Euskaltzaindiako alfonbra itsusi hura beharrean pantaila erraldoi bat izatea edo BEC bezalako eraikin batean ia 15.000 pertsona batzea sinisten zaila litzatekeen bezala, gaur egun lauso ikusten ditugun zenbait berrikuntza arruntak izan daitezke 2057an.

Demagun 2057ko abenduko igande euritsuan gure kotxe konpartitu auto-gidatuarekin Barakaldoko BEC Barria-ra iritsi garela. Jende pilaketarik itxaron gabe pasa gara gure jarlekuraino, kamerek ezagutu gaituzte atetik sartu ahala eta automatikoki ziurtatu dute sarrera aurrez ordainduta dugula. Eraikin berriko 50.000 ikusleak oholtzaren inguruan eserita gaude eta birak ematen dizkio agertokiak bere buruari astiro guztiok noiz edo noiz bertsolariak parez ikus ditzagun, beraiek mugimendua ia ez antzemateko abiaduran.

Betaurreko adimentsuak lentilla bihurtu zirenetik zaila da antzematen nork erabiltzen dituen eta nork ez, baina ikusle gehienek baliatzen dituzte Xenpelar zentroko estatistika datu-base erraldoiak dioenez. Posible dugu horrela bestelako pantaila gabe gure lentilletan bertsolarien irudia handitzea edo denbora errealean bertsoaren testua gainidatzita irakurtzea. Aplikazio berri batek bertsoaren kontaketa aintzat hartu eta oinarrizko hiru dimentsiotako birsorkuntza gainjartzeko gaitasuna ere badauka, baina audientziaren gehiengoak nahiago du bertsolariaren maskara gardenari soilik so egin.

Agertokiaren erdian mikrofonoaren babes gabe dihardute bertsolariek bakarka eta elkarri begira zokoratuago bikoteko ofiziotan. Oholtza biribilaren eremuan komunikazio eta konputazio oro galarazten dituen interferentzia eremu bat dago, isiltasun digitalaren kartzela “gogorrean” – horrela diote bertsolariek beraiek – kantatzen ari direla. Salbuespen bakarra, aurten lehendabizikoz finalera iritsi den Laia Ametller menorkarrarena da: honek kantatzean itzulpena entzun dezakete gainontzeko finalistek eta berak gainontzekoek kantatzean berdin. Puntu erdiagatik pasa da Laia finalera bederatzigarren gelditu den BertsoBot-Zero inteligentzia artifizialaren azken bertsioari gailenduta. Paradoxa ere bada, puntuazioak kalkulatzeko epaileek erreferentzia bezala darabilten programa berberak bere burua finaletik kanpo uztea iradokitzea.

Etxetik ikus-entzuten dute bertso-saioa euskaldun gehienek BEC Barria-n baleude bezala kasik, beraiek hautatutako ikuslearen ikuspegia partekatuta. Euskal Herritik kanpo ere erruz zabaldu da ekitaldiaren sona eta asko dira herrialde katalanetatik, Mexikotik, Sardiniatik eta bat-bateko inprobisatzaile kulturak dituzten bestelako herrietatik ikuskizuna zuzenean jarraitzen dutenak, baita estatubatuar eta txinatar new-hip-hop zale askok ere. Horretarako itzulpengintza automatiko errimatuaren azken programa baliatzen dute.

Apustu gehienetan aurreikusi legez, txapela 81 urteko Maialen Lujanbio gazteak jantzi du berriz ere, eta pozik itzuli gara etxera bertsozaleak, hurrengo eguneko hiru orduko lan-aldi estandar gogorrari aurre egiteko gogotsu. Errimak biharamun gozoa izan behar du nahitaez eta gozo errima nahi du biharamunak behar izanez.

Hitzak eta aditzak: bi galdera eta erregu-eskari bana

Hitzak eta aditzak: bi galdera eta erregu-eskari bana

Galdetuz gero, Koldo Zuazo EHUko filologia irakasle eibartarrak gaur egun erabiltzen ditugun euskarazko berba aldaera asko erdi-aroan Gasteizen (mendebaldekoak) eta Iruñean (ekialdekoak) sortutakoak direla erantzungo liguke (Euskalkiak, 2014, Elkar). Zergatik han? Bada botere (adib., apezpikutegia) eta merkatu gune zentralak zirelako: bertara biltzen zen jendea, bertan zeuden elkarrizketa interesgarrienak eta bertatik zabaltzen ziren berritasunak herri txikiagotara.

Gaur egun jendea eta elkarrizketak non zentralizatzen diren itaunduz gero gutako inork ez luke zalantza egingo: Interneten. Azkenengo bi hamarkadetan badira hainbat hitz eta aditz handik eguneroko hizkuntzan txertatu direnak, googleatu izan liteke adibide paradigmatikoena. Gure filologoek, baina, egin dute gogoeta: to google edo googlear erdal erreferenteak behar ditu lehendabizi euskaldunak ostean googleatu erabiltzeko. Lerro honetatik, berriki zabaldu da sareetan RAEk arrobar (@-tik) onartu duela gaztelaniaz, erdal bizilagunek badakite propaganda egiten. Arin proposatu dugu kalkoa:

Galdera hauek azkenengo erregura garamatzate: izango al du euskarak erdi-aroko Gasteiz edo Iruñea pareko hiribildurik Interneten? Sortuko dugu berezko hizketa freskorik?

Bada esperantzarik txikitik. Bosturteko bat joan da Twitter-herriak aditz trinkoen sukarra berpiztu zuenetik, badakizue, ‘joan da’ beharrean ‘doa’ bezala ‘me la suda’ ordez ‘dizerdit’ zioten txoro horiek. Beste hainbeste denbora, Hitzokei-ri esker milaka euskarazko hitz zoro berri sortu ditugula; azaroko bat etsenplu:

Handirako hordagorako, eskari bat UZEI terminologia-lexikografia zentroari eta Euskaltzaindiari proposamen formatuan: era ofizialean amaitzear dagoen urteak eman dituenei erantzuteko asmatu ditugun hitz eta aditzen zerrendatxo bat zabalduko balitz?