2015eko urtarrilean hasi ginen ostegunero Arabako Aldundiaren aurrean elkartzen. Baina beti ez dugu pankarta bedina erabili, eta lekua ere aldatu izan dugu: kqalean Batzar Nagusien egoitza, Justizia Jauregia… Hona hemen argazki batzuk.
Kalez kale, 2015
Batzar Nagusien aurrean, 2015
Arabako Aldundiaren aurrean, 2015
Bost urte daramate auzia argitzearen aldeko taldeek ostegunero elkarretaratzen Arabako Aldundiaren aurrean. Gutxienez berrehun bilkura egin dira, eta hauei gehitu behar zaizkie hamabostean behin Justizia Jauregiaren aurrean egiten direnak eta bere garaian Batzar Nagusien atarian egin zirenak. Kazetariak jakinean daude, argazkiak ere bidali zaizkie, baina ez dituzte ikusi nahi, nonbait. Oraindik ez da agertu argazkirik hedabideetan. Horietako argazki batzuk ipini ditugu. Urte bakoitzeko bana.
Iruña-Veleia, 11 urte! tituluaz gutuna agertu da Hernaniko Kronikan. Herri-aldizkarietan gaia haizatzera animatu nahi genuke jendea.
IRUÑA-VELEIA, 11 URTE!
11 urte bete dira Eliseo Gil, Idoia Filloy eta lankideak Iruña-Veleiako indusketa gunetik bota zituztela. Aitzakia: batzorde batek erabaki zuen han aurkitutako grafitoak faltsuak zirela; euskaraz, latinez eta beste hizkuntza batzuetan idatzita nahiz marrazkiekin dauden grafitoak manipulatuta zeudela.
11. urteurrenean ‘Iruña-Veleia Argitu’ taldeak agiri bat zabaldu du, esanez: “20 txosten daude grafito haiek benetakoak izan daitezkela” diotenak; auzi hau bide zientifikoetatik erabaki behar dela, ez bide judizialetik, eta horretarako froga arkeometrikoak egiteko prestatuta dauden Europako laborategietara eramatea proposatzen du. Euskal kultura eta politika munduko 140 lagunek gauza bera eskatu zuten 2018an, hala nola Garbiñe Biurrunek, Benito Lertxundik, Patxi Zabaletak, Fermin Muguruzak, Xabier Amurizak, Amets Arzallusek, Andoni Egañak, Unai Agirrek…
Baina ez, Arabako Aldundiak epaiketa bidea hartu zuen zigor gogorrak eskatuz, 300.000 euroko isuna eta zazpi urte eta erdiko kartzela Eliseorentzat: “oraindik zientifikoki frogatu gabe dagoelarik grafito bakar bat ere faltsua dela eta are gutxiago auzipetuak direla egileak”. Epaiketa datorren otsailaren 3an hasiko da: “dagoeneko asko sufritu duten pertsonek kartzelan buka dezakete eta grafitoek zabortegian”.
Gai honen inguruan hernaniar asko dago interesatuta, duela bi urteko hitzaldietan, erakusketan eta Iruña-Veleiara egin genuen bisitan ikusi bezala.
“Egia jakin nahi dugu, edozein delarik ere. Eskubide hori daukagu”.
Tomas Elorza Ugarte
Jexux Eizagirre Portillo
Juanjo Uria Zubiarrain
Beñi Agirre Oiartzabal
Agiria osorik irakurri nahi izanez gero, ikus kronika.eus
Azaroaren 23ko Garak Erdoziaren artikulu zorrotza ekarri zuen. Euskaltzaindiaren eta Jaurlaritzaren inplikazioa ekatzen du Iruña-Veleiako korapiloa askatzeko.
Euskalduna den orok altxa beza burua
Jose Luis Erdozia Mauleon Euskaltzain urgazlea Euskaldun den orok altxa beza burua!
Noizko euskal gramatikaren arabera erabaki du zenbait adituk ezinezkoa zela horrela idaztea halako hitza orduan? Gainera, Iruña-Veleiako grafitoak ez daude pergaminoan, papiroan edota hilarrietan idatzirik. 23/11/2019
Atxagari entzun nion lehengo batean, Euskadi Irratian, jaso berri duen sariaren eta Etxepareren lanaren arteko paralelismoa egiten. «Heuskaldun den (gizon) orok altxa beza buruia» aipatu zuen, haren argitalpenaren kasuan bezala, sariak eskuratzea, euskaldunen konplexuak uxatzeko arrazoi dela ondorioztatuz.
«Debile principium, melior fortuna sequatur» esanda, harekin eta ondorengoekin euskara hizkuntzen champions-era igoko zela erantsi zuen. Baina ez dakit euskarak ordukotik “melior fortuna” izan duen, ezta izanen duen ere, ahozko komunikazioan sekula santan.
Eta zergatik horren ezkor euskararen etorkizunarekin? Bada, gehienbat, ez dudalako ikusten euskal gizartea konplexuak alde batera uzteko tenorean eta benetako apustua egiten euskara Euskal Herriko komunikazio hizkuntza nagusi bihurtzeko. Ez hizkuntza nagusi bezala aldarrikatzeko, ez hizkuntzaren beraren historian sakontzeko, objektibotasunez.
Aditu batzuek esandakoak irakurri eta gizartearen gehiengoak buruia altxa beharrean, burumakur. Nola esanen zaie aditu horiei haiek esandakoak baino berme gehiago eskaintzen duela zientziaren bidez aztertzeak aztergaia? Pentsatu ere ez! Gizarte uzkur, herabetia! Konplexua duena aditu horien aurrean. Eta konplexu horretan, bereziki, dago murgilduta klase politikoa, arlo akademikoa, hezkuntza, kazetaritza, kultura… Zein, hori ez bada, beste alde batera begiratzeko arrazoia? Nola ulertu, bestela, Akademiak, esate baterako, euskararen historiako garrantzitsuenetarikoa izan daitekeen aurkikuntzaren aurrean, ezer esan ez izana oraindik? Akademikoek iritzi kontrajarriak dituztela? Aizue! Akademiatik kanpo ere, beste aditu batzuek aurreko adituek esandakoak ez duela oinarri zientifikorik esan dute.
Noizko euskal gramatikaren arabera erabaki du zenbait adituk ezinezkoa zela horrela idaztea halako hitza orduan? Gainera, Iruña-Veleiako grafitoak ez daude pergaminoan, papiroan edota hilarrietan idatzirik. Ostraketan daude idatzita gehienak; beraz, ez zituen idatziko garaiko idazle, idazkari edo eskribau batek. Idazten ikasten ari ziren batzuek idatziko zituzten seguruenera, benetakoak badira, horretarako Iruña-Veleian orduko hartan izanen zuten tailer, akademia edo pedagogium batean, irudimenaren hegoak gehiegi astindu gabe.
Orduan, adituen arteko talka hori, nola konpon daiteke? Laster eginen omen den epaiketak bederen, ez du konponduko grafitoen benetakotasunaren auzia, ez baita horretaraino ausartuko arkeologian edo epigrafian tutik ere ez dakien epailea, eta, horregatik, berriz ere, errepikatuko dut hainbestetan erabilitako leloa: ¡Contra facta, non valent argumenta! Froga arkeometrikoak egitera bidaliz gero grafitoak, afera konpontzeko bidean izanen da. Ezin da utzi Altamirako margoen kasuan bezala beste hamarkada batean enkistatzen. Lehenago edo beranduago era zientifikoan eman beharko zaio erantzuna, Arabako Aldundiak grafitoak behar bezala zaindu baditu behintzat.
Eta, nire ustean, froga horiek egiteko ardura, Euskaltzaindiak eta Eusko Jaurlaritzak hartu beharko lukete. Batak, ardura intelektuala, euskara arloko mailarik goreneko instituzioa delako; eta, besteak, ardura ekonomikoa, gaur egun bederen (ez dago Nafarroa unerik gozoenean horretarako), euskaldun guztien ondarearen zaintzaile beharko lukeelako. Horrela, Euskaltzaindiak gainera, mendeurren arrakastatsuari amaiera ederrena emanen lioke eta, horretarako, afera argitu nahia baino ez da behar.
Goitik buruok!
Joan den astean (2019-11-17) aretoa leporaino bete zuen hitzaldia eman zuen Eduardo Alfaro Peña arkeologoak Soria hiriburuan Tierras Altas eskualdean aurkitutako hilarriei buruz; gauza jakina den bezala, horietako askok euskarazko izenak dituzte. Ikusten dugunez, Sorian garrantzia ematen diote euskararen aztarna zahar hauei, gurean ezikusi egiten jarraitzen dugun bitartean. Ez daukagu erremediorik.
Hona hemen El Día de Soria egunkariaren kronika.
Fernando Orte – martes, 19 de noviembre de 2019
Tierras Altas quiere exponer sus estelas funerarias
Fueron halladas entre Santa Cruz de Yangüas y Oncala, en muchos casos de manera casual gracias a la rehabilitación de viviendas particulares, y ahora podrían formar parte de un centro de interpretación. Se trata de las estelas funerarias de Tierras Altas, provinientes de un taller de epigrafía que trabajaba realizando lápidas en los siglos I y II del Alto Imperio Romano, un momento “pujante” en el que había “gente pudiente que se podía pagar esas estelas”.
De todo ello habló anoche el soriano Eduardo Alfaro, doctor en arqueología, ante más de un centenar de personas que abarrotaron el salón Gaya Nuño del Círculo Amistad Numancia con motivo de una conferencia titulada ‘El Taller de Tierras Altas. Una onomástica indígena singular’, celebrada bajo la organización de la Asociación de Amigos del Museo Numantino.
En total hay contabilizadas 43 piezas, que indican “el nombre de la persona fallecida y fórmulas de buena voluntad”. Pero aparte de latinos, “aportan una serie de nombres indígenas que rompen con la inercia tradicional de ver en el norte de Soria gentes célticas”. Una “ruptura” acrecentada en los últimos treinta años gracias a estos hallazgos que “apuntan más al mundo Ibérico-vascón como la raíz lingüística de estos nombres”.
El doctor señaló que, desde el punto de vista lingüístico, aportan “muchas novedades al conocimiento del norte de Soria”. “Tenemos un patrimonio lingüístico excepcional, estamos hablando de nombres en un protovasco, nombres indígenas, o un vasco antiguo, lo que se llama el vasco Aquitano más antiguo que existe junto al que hay en el País Vasco francés, circunstancia que ha roto la visión que se tenía del origen del euskera”, explicó Eduardo Alfaro.
“Un gran patrimonio arqueológico y lingüístico”
Y es que, si de Numancia se conocen media docena de piezas de estas características, y apenas siete de Calagurris (Calahorra, La Rioja), “una ciudad ya notable de esta época romana”, en “Tierras Altas de Soria tenemos 43 inscripciones”. Alfaro enfatizó que existe “un gran patrimonio arqueológico y lingüístico en el norte de Soria”. Una de ellas se encuentra en el Museo Numantino y otras en el Museo de La Rioja. De prosperar el proyecto, las estelas darían lugar a un centro de interpretación sobre esta parte de la historia de los confines septentrionales de la Celtiberia.
Azaroak 19, Iruña-Veleiako lotsagarrikeriaren hamaikagarren urteurrena
Duela 11 urte, 2008ko azaroaren 19an, nagusiki EHU/UPVeko irakaslez osatua zegoen eta Arabako Aldundiko Kultura diputatuak zuzentzen zuen Batzorde “Aholkulari-Laguntzaileak” faltsutzat jo zituen Iruña-Veleian agertutako 400 grafito “bereziak”. Egun beltz horretan, eskatutako hamar txostenetatik bakarra zegoen entregatua. Geroago jakin izan genuen ez zela izan Batzordeak aldarrikatzen zuen “unanimitate zientifikorik”eta txosten guztiak ez zirela faltsutasunaren aldekoak; esate baterako txosten kimikoak, horrelako gai batean zeresan handiena duenak, ez du esaten ez faltsuak eta ez benetakoak direnik. Garbi dago erabakia ez zela inolaz ere gauzak zehatz aztertu ondoren hartu.
Handik gutxira, Aldundiak kereila jarri zuen Eliseo Gil zuzendariaren eta Oscar Escribano langilearen aurka “ondarearen aurkako kalteengatik”. 2009an eta 2010ean Lurmenek 20 txosten aurkeztu zituen epaitegian aurkikuntzak benetakoak izan zitezkeela eta arkeologoen lan-jarduna zuzena izan zela aldarrikatzen dutenak. Txostengileak adituak dira grafitoetan agertzen diren gaietan: arkeologia, euskara, latina, geokimika eta abar. Aipagarriak, besteak beste, Edward Harris arkeologo britaniarra, Ulrike Fritz egiptologo alemana edo Antonio Rodríguez Colmenero epigrafista galiziarra. Esan beharra dago txostengileak hainbat naziotakoak direla, Lurmenek aurkeztutako txostenek 2.100 orrialde dituztela, eta egileetariko inork ez duela euro bat kobratu egindako lanagatik. Batzordearenak, berriz, ez dira 400 orrialdera heltzen denen artean eta 1.800 euro ordaindu zen bakoitzagatik. Batzordearen txostenak zein Lurmenek aurkeztutakoak eskuragai daude SOS Iruña-Veleiaren webgunean.
Iritzi kontrajarriak zeudela ikusita, Lurmenek, auzia argitzea eskatzen duten taldeekin batera, piezak Arkeometrian adituak diren Europako laborategietan aztertzea eskatu zuen, eta horretaz gain, indusketa kontrolatuak egitea arkeologoek grafitoen agerlekutzat seinalaturiko lekuen inguruetan. Zientziaren bideari heltzea, hain zuzen, eztabaidari irtenbide zuzena eman ahal izateko. 2018an, kultura eta politikako 140 pertsona izentsuk agiria sinatu zuten gauza bera eskatuz. Horien artean dira Benito Lertxundi, Garbiñe Biurrun, Patxi Zabaleta edo Fermin Muguruza bezalako izenak. Zentzuzko eskaera eta proposamena da, zalantzarik gabe, epe laburrean auzia betiko erabaki dezakeena. Hala eta guztiz ere, Gasteizko Auzitegiak zein Arabako Foru Aldundiak ez dute aintzat hartu ere egin.
Auziaren instrukzio-fasea sinestezina eta amaiera bakoa izan da. Ikertzeko hiru pertsona besterik egon ez arren, Ertzaintzak sei urte baino gehiago behar izan ditu bere polizia-txostena burutzeko. Epaitegiak zortzi urte baino gehiago instrukzioa amaitzeko. Eta beste hiru igaro beharko dute epaiketara heltzeko, 2020ko otsailean hasiko baita. Inola ere zuritu ezin den atzerapena, hamaika urteko “aulki-zigorra” jasan behar izan dute-eta akusatuek, benetako tortura. Gure ustez, gaia usteltzen uzteko borondate garbia egon da, erraz antz eman daitezkeen arrazoiengatik.
Eliseo Gil eta Oscar Escribano kartzela-urte luzeak bereganatzeko arriskuan daude (zazpi urte eta erdi Gilek, hiru eta erdi Escribanok), eta ia 300.000 euroko isuna ere bai “ondarearen aurkako kalteengatik”. Eta hori oraindik zientifikoki frogatu gabe dagoelarik grafito bakar bat ere faltsua dela eta are gutxiago auzipetuak direla egileak. Eta ez dezagun ahaztu Arabako Aldundia dela kereila jartzailea eta honek Estatuko Fiskaltzak baino zigor handiagoak eskatu dituela, eta Eusko Jaurlaritzak egin duela balizko “ondarearen aurkako kalteen” balorazioa, guztiz surrealista, hau da, 600 euro pusketa bakoitza, faltsifikazioak balira beren benetako balioa hutsaren hurrengoa litzatekeenean.
Esandakoarengatik, akusatuen aurkako karguak behin-behinean kentzea eta arkeometria analisiak eta indusketa kontrolatuak bultzatzea eskatzen diegu aipaturiko erakundeei. Oraindik garaiz gaude. Aldi berean, ahotsa altxatzeko eskatzen diogu iritzi publikoari, gertatzen ari den bidegabekeria ikaragarriaren aurrean. Kultura eta hizkuntza alorreko altxor handia izan daitekeena, euskararen historiarekin eta beste jakintza-arlo batzuekin zerikusi zuzena leukakeena, zakartegian amaitzeko arriskuan dago, eta dagoeneko asko sufritu duten pertsona ustez errugabeek kartzelan bukatu dezakete.
Ahalegin guztiak egin behar ditugu auziak amaiera ustela izan ez dezan, hurrengo belaunaldiei pasatuko genieke-eta eztabaida. Egia jakin nahi dugu, edozein delarik ere. Eskubide hori daukagu.
2019ko azaroaren 19a.
IRUÑA-VELEIA ARGITU
19 de noviembre, undécimo aniversario de la ignominia de Iruña-Veleia
Hace 11 años, el 19 de noviembre de 2008, una Comisión autodenominada Científica- Asesora, formada mayoritariamente por profesores de la EHU/UPV y dirigida por una política, la diputada de Cultura de la Diputación de Álava, declaraba falsos los alrededor de 400 grafitos “excepcionales” hallados en Iruña-Veleia por el equipo de Lurmen. Ese fatídico día, de los diez informes científicos solicitados, solamente uno había sido entregado. Más tarde pudimos comprobar que, en contra de la unanimidad científica proclamada por la Comisión, no todos los informes abogaban por la falsedad; por ej., el informe químico, el más relevante en un asunto como en el que nos ocupa, no concluye ni falsedad ni veracidad. La toma de decisión, en definitiva, estuvo lejos de ser rigurosa.
Al poco tiempo la diputación interpuso una querella contra el director Eliseo Gil y el geólogo Oscar Escribano por “daños al patrimonio”. En el transcurso de 2009 y 2010 Lurmen presentó en el juzgado 20 contrainformes elaborados por especialistas de renombre en arqueología, euskera, latín, egiptología, geoquímica, etc., que rebaten uno por uno los argumentos de la Comisión. Sostienen que los grafitos pueden ser buenos y que la práctica arqueológica de Lurmen ha sido correcta. Entre otros referentes internacionales, podríamos citar los nombres del arqueólogo británico Edward Harris, de la egiptóloga alemana Ulrike Fritz o del epigrafista gallego Antonio Rodríguez Colmenero. Hay que señalar que sus autores son de diversas nacionalidades, que los informes suman más de 2.100 pgs., y que nadie ha cobrado un euro por su elaboración. Sin embargo, los informes de la Comisión, no pasan de las 400 pgs., y fueron pagados a 1.800 euros cada uno. Estos informes, tanto los de la comisión como los posteriores contrainformes, se encuentran accesibles en la web de SOS Iruña-Veleia.
En vista de la diversidad de opiniones, Lurmen, así como los grupos que abogan por el esclarecimiento del caso, han exigido desde el primer momento la realización de pruebas analíticas determinantes en laboratorios europeos especializados en Arqueometría así como excavaciones controladas en lugares próximos a los señalados por los arqueólogos como puntos de aparición de los grafitos. Esto es, tomar el camino de la ciencia para poder cerrar la controversia. En 2018, 140 personas relevantes de la cultura y de la política, entre las que se encontraban nombres como Benito Lertxundi, Garbiñe Biurrun, Patxi Zabaleta o Fermín Muguruza, firmaban un documento con la citada propuesta. Una propuesta de sentido común que, más allá de las opiniones académicas, en poco tiempo podría resolver definitivamente el caso, pero que ni siquiera ha sido considerada por el Juzgado de Vitoria-Gasteiz ni por la Diputación Foral de Álava.
La fase de instrucción ha sido increíble e interminable. A pesar de que las personas investigadas sean solamente tres, la Ertzaintza ha tardado más de seis años en completar su informe policial. El juzgado ha necesitado más de ocho para cerrar la instrucción, y aún tendrán que pasar otros tres años más para que comience el juicio, anunciado para febrero de 2020. Once años de dilación injustificada y de “pena de banquillo” para los acusados, una auténtica tortura. Interpretamos que ha habido una clara voluntad de dejar pudrir el caso por motivos no muy difíciles de adivinar.
Eliseo Gil y Oscar Escribano se enfrentan a largos años de cárcel (siete y medio y tres y medio respectivamente), y a una multa de casi 300.000 euros “por daños al patrimonio”. Y ello cuando a día de hoy, no se ha demostrado científicamente que ninguno de los grafitos sea falso, y mucho menos que los encausados sean los autores de los mismos. No podemos pasar por alto que es la Diputación de Álava la querellante, que ésta ha pedido incluso penas superiores a la Fiscalía del Estado, y que ha sido Eusko Jaurlaritza la que ha realizado la surrealista valoración de los supuestos “daños al patrimonio”, a 600 euros cada fragmento, cuando su valor real, en caso de considerarlos falsificaciones, sería prácticamente nulo.
Por todo lo dicho, pedimos a las citadas instituciones que retiren provisionalmente los cargos y promuevan las analíticas arqueométricas y las excavaciones controladas. Aún estamos a tiempo. A su vez, pedimos a la opinión pública que alce su voz ante la enorme injusticia que se está cometiendo. Un posible tesoro cultural y lingüístico, que afecta directamente a la historia del euskera y a otras áreas de conocimiento, está en peligro de terminar en el vertedero; y personas presuntamente inocentes, que ya han sufrido lo indecible, están en peligro de terminar en la cárcel.
Tenemos que evitar a toda costa un cierre en falso, ya que la controversia podría colear durante generaciones. Queremos saber la verdad, sea cual sea. Tenemos ese derecho.
19 de noviembre de 2019
IRUÑA-VELEIA ARGITU